Emotieregulatie bij Hoogbegaafde Kinderen: Begrijpen en Ondersteunen
Het ondersteunen van hoogbegaafde kinderen bij het reguleren van hun emoties vereist geduld, begrip en praktische strategieën.
Hoogbegaafde kinderen zijn vaak even emotioneel complex als intellectueel getalenteerd. Ze ervaren emoties intens en kunnen overweldigd raken door gevoelens die moeilijk te beheersen zijn. Daarnaast zijn de hersenen van alle kinderen nog volop in ontwikkeling als het gaat om emotieregulatie. Als ouder speel jij een belangrijke rol in het ondersteunen van je kind op dit vlak. In eerste instantie in de vorm van co-regulatie, maar later ook in het helpen van je kind om effectieve emotieregulatievaardigheden te ontwikkelen. In dit blogartikel leggen we uit hoe emotieregulatie werkt in het brein, verkennen we de unieke uitdagingen die hoogbegaafde kinderen ervaren op het gebied van emotieregulatie en bieden we praktische tips om hen te ondersteunen.
Emotieregulatie en het brein
Om goed te begrijpen wat er bij je kind gebeurt tijdens intense emoties is het belangrijk om wat meer in te zoomen op het brein. De ontwikkeling van emotieregulatie start vanaf de geboorte en loopt zeker de hele basisschoolperiode nog door. Vervolgens gebeurt er in de puberteit weer een hoop in het brein vanwege de overgang naar een volwassen brein en spelen hormonen ineens een grote rol. Ook dan kan de emotieregulatie weer een uitdaging zijn.
Mensenbrein - Zoogdierenbrein - Reptielenbrein
Het reptielenbrein is het oudste deel van het brein en is gericht op overleving. Deze is er om jou te beschermen en als er gevaar dreigt, schiet dit deel van het brein in actie: vechten, vluchten of bevriezen. Als je kind in een heftige emotionele bui schiet, is dit het deel dat actief is. Ratio en taal zijn dan niet bereikbaar.
Het zoogdierenbrein zit om het reptielenbrein heen en is gericht op de emoties die je voelt. Was iets een prettige ervaring dan willen we dat vaker ervaren, was iets niet prettig dan wordt dat het liefst vermeden. Het brein is iets verder ontwikkeld dan het zoogdierenbrein, maar ook emotiegestuurd.
Om het zoogdierenbrein zit dan nog het mensenbrein (de neocortex). Deze helpt je bij het nadenken en is gericht op ratio, het intellect en het vermogen om te leren. In het voorste deel zit de prefrontale cortex, die sterk van belang is bij het plannen en reguleren van je gedrag en dus ook je emoties. Bij kinderen is deze nog sterk in ontwikkeling en dat betekent dus dat kinderen (zeker jonge kinderen) nog helemaal niet in staat zijn om zelfstandig hun emoties te reguleren.
De unieke emotionele wereld van hoogbegaafde kinderen
Verhoogde Intensiteit van Emoties
Hoogbegaafde kinderen ervaren emoties vaak intenser dan hun leeftijdsgenoten. Een klein voorval kan bij hen een sterke reactie uitlokken of lang aanhouden, waardoor ze soms als overgevoelig worden bestempeld. Deze intense emoties kunnen variëren van extatische vreugde tot diepe teleurstelling of angst. De verwerking van informatie in hun hersenen verloopt dieper en duurt vaak ook langer.
Cognitieve Complexiteit en Emoties
Hun vermogen om complexe verbanden te leggen en diep over zaken na te denken, kan leiden tot ingewikkelde emotionele reacties. Ze kunnen bijvoorbeeld sterke gevoelens ontwikkelen over abstracte concepten zoals ethiek en rechtvaardigheid, en deze gevoelens kunnen hen overweldigen. Vaak zie je dat ze cognitief sterk genoeg zijn om verbanden te leggen, maar deze sociaal-emotioneel nog niet aan kunnen of onvoldoende kunnen overzien. Hierdoor kunnen er irreële verbanden worden gelegd of kunnen ze het verband onvoldoende in de grotere context plaatsen, waardoor er onterechte angst, boosheid of verantwoordelijkheidsgevoel kan ontstaan.
Perfectionisme en Zelfkritiek
Veel hoogbegaafde kinderen streven naar perfectie en leggen de lat voor zichzelf extreem hoog. Dit kan leiden tot een constante angst om te falen en ernstige frustratie wanneer dingen niet volgens plan verlopen. Deze zelfkritische houding kan hun emotieregulatie bemoeilijken, doordat ze hiermee veel druk op zichzelf kunnen leggen.
Strategieën voor Emotieregulatie
Emotionele Herkenning en Verwoording
De eerste stappen van emotieregulatie beginnen bij de ouders zelf. Als kinderen nog erg klein zijn, zijn ze gericht op gevoel. Door middel van co-regulatie kunnen ouders laten zien dat kinderen niet bang hoeven te zijn. Wanneer een ouder kalm blijft (in het mensenbrein) in een situatie waarin het kind in paniek raakt, krijgt het kind te zien dat het geen bedreigende situatie is. Ouders helpen hun kinderen hiermee uit het reptielenbrein komen. Dit betekent niet dat ze hun emoties direct kunnen reguleren. Hiervoor moet hun brein eerst verder ontwikkelen. Voor het ondersteunen van de ontwikkeling van emotieregulatie is het juist helpend om de emoties te ontvangen en niet af te wijzen of te willen stoppen. Dit kan door op kalme wijze aanwezig te zijn bij je kind. Het kind leert op die manier zijn eigen emoties beter kennen dan wanneer ze weggestopt worden. Belangrijk is wel dat het kind en anderen hierbij veilig blijven.
Ook het leren herkennen en benoemen van hun emoties helpt kinderen in de ontwikkeling van emotieregulatie. Hierdoor leren ze hun gevoelens beter te begrijpen, te normaliseren en te beheersen. Gebruik bijvoorbeeld emotiekaarten of praat samen na over de gevoelens na een intense ervaring (zonder oordeel en met compassie). Hierbij kan het mooi zijn om te bespreken wat je samen anders kan doen. Hoe meer een kind zich alleen voelt met zijn emoties hoe sneller ze bedreigend voelen. Door het als iets van jullie samen te zien, voelt een kind zich gesteund en weet het dat je er als ouder bent om op terug te vallen (zelfs als ze dat eigenlijk niet willen, omdat ze het liever zelf doen).
In het moment zelf kan het eveneens helpend zijn om de emotie van het kind te benoemen. Dit is echter per kind verschillend en kan voor sommige kinderen ook olie op het vuur gooien, omdat ze zich al zo kwetsbaar voelen. Doordat kinderen hun eigen gevoelens steeds beter leren begrijpen en verwoorden, worden deze vaak minder spannend en overweldigend. Ze begrijpen dan in volgende situaties beter wat er bij hen speelt, waardoor ze meer grip ervaren en na verloop van tijd rustiger kunnen blijven.
Ademhalingsoefeningen
Eenvoudige ademhalingsoefeningen kunnen wonderen doen voor het kalmeren van emoties in stressvolle situaties. Leer kinderen technieken zoals de buikademhaling, waarbij diep in de buik wordt geademd, om het zenuwstelsel te kalmeren. Het geeft kinderen een praktische tool om zichzelf te kalmeren wanneer emoties hoog oplopen. Het is hierbij van belang dat dit wordt geoefend op momenten dat een kind zich rustig voelt. Op dat moment is het mensenbrein actief en is het kind in staat om te leren en zich nieuwe vaardigheden eigen te maken. Door veel te oefenen kan een kind het vervolgens ook in de echt moeilijke situaties inzetten. Aangezien hoogbegaafde kinderen niet altijd van hulp gediend zijn, biedt het hen een strategie om zelfstandig in te zetten. Probeer ook dit vanuit een begripvolle manier aan te vliegen als ouder. Hoogbegaafde kinderen vinden het vaak vervelend dat ze hun emoties niet kunnen reguleren en kunnen dit gemakkelijk zien als falen. Wanneer een ouder steeds hamert op het gebruik van de oefeningen kan dit een averechts effect hebben.
Mindfulness
Mindfulness-oefeningen, zoals korte meditaties of rustige momenten waarin kinderen zich kunnen concentreren op het hier en nu, kunnen helpen om hun emoties zonder oordeel te observeren en erdoor overweldigd te raken. Dit kan bijdragen aan een grotere emotionele veerkracht en een betere zelfregulatie. Probeer als ouder voor te leven dat emoties er mogen zijn en ook helpend zijn in ons leven. Laat kinderen zien dat dit ook een deel van het leven en van henzelf is dat ze niet hoeven te bevechten. Want als ze hun emoties gaan bevechten, schieten ze weer sneller in het reptielenbrein.
Creatieve Zelfexpressie
Moedig kinderen aan om hun emoties te uiten via creatieve kanalen zoals tekenen, schrijven, muziek of dans. Creatieve zelfexpressie biedt een veilige en gezonde uitlaatklep voor intense gevoelens en kan helpen bij het kanaliseren en verwerken van complexe emoties en kan zo stress en frustratie verminderen. Zeker bij kinderen die het niet prettig vinden om over hun emoties te praten, kan dit een fijne vorm zijn. Je kan als ouder oprechte interesse tonen door vragen te stellen over wat je kind laat zien.
Probleemoplossende Vaardigheden
Leer kinderen hoe ze op een constructieve manier problemen kunnen oplossen. Dit helpt hen om beter om te gaan met situaties die negatieve emoties oproepen en stress veroorzaken. Bovendien vermindert het gevoelens van machteloosheid.. Bespreek mogelijke oplossingen en vraag wat voor je kind fijn zou kunnen zijn de volgende keer. Indien er iets tussen jou en je kind is voorgevallen, is het mooi om van beide kanten te bekijken wat een andere aanpak had kunnen zijn. Hierbij blijven gezonde grenzen van ouder naar het kind natuurlijk wel van belang. Toch een koekje eten net voor het eten zou vast een goede oplossing zijn geweest voor het kind, maar dat is natuurlijk niet wat hier bedoeld wordt.
“Door de emotionele wereld van hoogbegaafde kinderen te erkennen en hen de tools te geven om ermee om te gaan, help je hen om veerkrachtiger en gelukkiger op te groeien. ”
De Rol van Ouders
Empathie en Begrip
Toon begrip en empathie voor de intense emoties van hoogbegaafde kinderen. Neem hun gevoelens serieus en bied een luisterend oor. Valideer hun emoties zonder te oordelen. Empathie en begrip zorgen ervoor dat kinderen zich gehoord en gesteund voelen, wat essentieel is voor hun emotionele welzijn.
Een Veilige Omgeving
Creëer een omgeving waarin kinderen zich veilig voelen om hun emoties te uiten. Dit kan thuis zijn, maar ook in de klas. Een ondersteunende omgeving is essentieel voor een gezonde emotionele ontwikkeling.
Structuur en Voorspelbaarheid
Zorg voor een voorspelbare dagelijkse routine en duidelijke verwachtingen. Hoogbegaafde kinderen gedijen vaak goed in een gestructureerde omgeving. Structuur en voorspelbaarheid bieden een gevoel van veiligheid en stabiliteit, wat kan helpen om emotionele uitbarstingen te verminderen.
Rolmodellen
Laat als ouder zien hoe je zelf op een gezonde manier met emoties omgaat. Praat over je eigen gevoelens. Kinderen leren veel door observatie en kunnen baat hebben bij positieve rolmodellen in hun omgeving.
Professionele Hulp
In sommige gevallen kan professionele hulp nodig zijn. Een psycholoog die gespecialiseerd is in hoogbegaafdheid en emotionele ontwikkeling kan specifieke strategieën en waardevolle ondersteuning en begeleiding bieden, die afgestemd zijn op de unieke behoeften van je kind.
Conclusie
De ontwikkeling van emotieregulatie is voor elk kind belangrijk en een langdurig proces, maar kan bij hoogbegaafde kinderen een uitdaging zijn. Door hun unieke emotionele behoeften te begrijpen en hen te voorzien van de juiste strategieën en ondersteuning, kunnen ouders bijdragen aan hun welzijn en veerkracht. Met empathie, geduld en gerichte interventies kunnen hoogbegaafde kinderen leren om hun emoties op een gezonde manier te reguleren, wat bijdraagt aan hun algehele groei en geluk.
“Blijf betrokken en ondersteunend: Jouw steun is essentieel voor de emotionele ontwikkeling van je kind.”